Nr. 21 Bakenbomen

De langste laan van Nederland wordt gevormd door de bakenbomen langs de Maas van Boxmeer tot Geertruidenberg. Deze laan is ongeveer 100 kilometer lang. Tachtig jaar geleden zijn deze bakenbomen tijdens de kanalisatie van de Maas om de ongeveer 100 meter aangeplant. De functie van de bakenbomen was vroeger om bij hoogwater en mist de schipper te tonen waar de vaargeul van de Maas was.
Met de komst van moderne navigatiemiddelen hebben de bakenbomen hun functie voor de scheepvaart verloren. Rijkswaterstaat voerde een uitsterfbeleid. Afgestorven of omgewaaide bakenbomen werden niet vervangen vanwege de hoge kosten die de opruimwerkzaamheden met zich meebrachten. Ook hier in Alphen zijn er al diverse bakenbomen gesneuveld en vallen er gaten in de rij.
Tegen het verdwijnen van de bakenbomen kwam verzet van bewoners, gemeenten en provincies langs de Maas, die de bakenbomen onderdeel van ons cultuurlandschap vinden. Die kritiek was ook te horen op de hoorzittingen over de plannen voor de Meanderende Maas. De provincie Brabant gaat de dijken van Ravenstein tot Lith versterken en in de Maasuiterwaarden komen meer nevengeulen om bij hoogwater meer water te kunnen afvoeren richting zee. De provincie Brabant overlegt nu met het Rijk, ook namens Gelderland en Limburg, om de bakenbomen te behouden. Binnen het plan Meanderende Maas komen er van Ravenstein tot Lith nieuwe bakenbomen terug waar de oude bomen bezweken zijn of moeten wijken voor de werkzaamheden.

Canadapeppels

De oude bakenbomen zijn vooral Canadapopulieren. Ze worden ongeveer 30 meter hoog en zijn nu na 80 jaar aan het einde van hun levenscyclus.

De Canadapopulier kwam vroeger veel in Maas en Waal voor. De Canadapopulier groeide snel en leverde klompenhout. Het zachte populierenhout was makkelijk te bewerken. Tegenwoordig wordt populierenhout nog gebruikt voor onder meer de productie van lucifers, multiplex, pallethout en als brandhout voor de biomassacentrales. Alle populieren staan bekend om hun trillende blaadjes, grote kleurige katjes en hun snelle groei. De Canadapopulier is rond 1750 in Frankrijk ontstaan uit een kruising tussen de Zwarte populier en de Amerikaanse populier. Deze bastaard werd verschillende malen opnieuw gekruist met de zwarte populier om rassen te krijgen, die op verschillende plaatsen konden groeien. De Canadapopulier is dus niet een boomsoort maar een groep boomrassen ontstaan uit de Amerikaanse en zwarte populier. In de Maas en Waalse polder zijn nog op verschillende plaatsen, zoals langs de Merenweg in Dreumel, rijen peppels vinden.

Zwarte populier

De bakenbomen die verdwijnen, worden vervangen door de zwarte populier, die van nature hier in het rivierenlandschap voorkwam. Tegenover het huis van Jan en Freda op Moordhuizen stond voor de dijkverzwaring een imposante, zwarte populier met een omtrek van ruim 6 meter. Bij Bato’s erf in Heerewaarden staat nog zo’n monumentale zwarte populier.
De zwarte populier wordt ook zo’n 30-35 meter maar kan wel 200 jaar oud worden en daardoor kan de zwarte populier ook een veel dikkere stam ontwikkelen. De zwarte populier heeft een ruitvormig blad zonder klieren aan de bladvoet. De Canadapopulieren hebben een driehoekig tot ruitvormig blad en een of twee klieren aan de bladvoet. Een ander verschilpunt is omtrek van de takken. Die is bij de Canadapopulier hoekig en bij de zwarte populier rond. Bij de Canadapeppel groeien de takken meer omhoog, terwijl die bij de zwarte populier meer uitstaan en afhangen. Het verschil tussen de zwarte en Canadapopulier is soms moeilijk te maken door de vermenging die er tussen deze soorten heeft plaats gevonden.

Zomersneeuw

Zowel de Canada- als de zwarte populier zijn tweehuizig, dat wil zeggen dat er mannelijke en vrouwelijke bomen zijn bij deze soorten. Voor het uitlopen van de bladeren in april verschijnen er aan de populieren katjes. Die katjes bestaan uit trossen mannelijke of vrouwelijke bloemen De paars-rode mannelijk katjes blijven maar kort aan de boom. In de groengele vrouwelijke katjes ontwikkelt zich na de bestuiving zaad dat in mei-juni vrijkomt. Dat zaad is omgeven door wit pluis, zodat het zaad ver weg kan waaien. Sommige populieren produceren zoveel van dat pluizige zaad, dat er gesproken wordt van zomersneeuw. Dit pluis is niet de veroorzaker van allergie bij mensen die daar gevoelig voor zijn. Die boosdoener is het stuifmeel van de mannelijke populieren.

Ooibossen

De zwarte populier komt in heel Europa voor en ook in Noord-Afrika en West -Azië. De zwarte populier kwam hier in de rivierdelta van nature voor in de moerassige oeverbossen langs de rivieren. De zwarte populier maakte deel uit van ooibossen, waarin ook veel wilgensoorten voorkwamen. Het waren zachthoutbossen.
De zwarte populier in zuivere vorm is zeldzaam geworden. Daarvoor zijn meerdere redenen. Met het verdwijnen van de ooibossen en de omzetting van de uiterwaarden in weidegebied is ook de zwarte populier sterk in aantal afgenomen. Het zaad van de populieren kan zich via wind en water ver verspreiden, maar het kiemt alleen onder bepaalde omstandigheden die lang niet elk jaar optreden. Bovendien is er veel meer stuifmeel van de Canadapopulier dan van de zwarte populier in de lucht, waardoor vermenging optreedt. De meeste zwarte populieren in het landschap zijn vrouwelijke exemplaren die ver uiteen staan. Dit maakt succesvolle bestuiving lastig.
Bij de ontwikkeling van de natuurgebieden langs de Grensmaas in Limburg is de zwarte populier weer aangeplant. Langs de Waal heeft de zwarte populier zich op eigen kracht opnieuw gevestigd. De genetische variatie binnen de soort is groot en de zwarte populier kan zich daardoor goed aanpassen aan verschillende groeiomstandigheden. Dat biedt goede kansen voor de zwarte populier om zich verder uit te breiden in de natuurgebieden die langs onze grote rivieren ontstaan.
De zwarte populier is een belangrijke pionierplant in de bossen langs vochtige oevers. Het is een snelle groeier die op die manier ook veel stikstof uit de bodem in zijn hout vastlegt. Op die manier gaan populieren verrijking van de bodem met stikstof en uitspoeling tegen. Door hun groeikracht geven populieren ook sneller het beeld van een volgroeid bos dan eiken of beuken.
Populierenhout is zacht en verteert snel. Daardoor ontstaat in een populierenbos snel een humusrijke bodemlaag, waarin weer andere planten kunnen kiemen. Die planten hebben onder populieren veel kans om uit te groeien, omdat de populier een open kroon heeft.

Waardplant

De keuze voor de inheemse zwarte populier in het project Meanderende Maas is ook gedaan, omdat op en van de inheemse zwarte populier veel diersoorten leven. De populier levert al vroeg in het voorjaar honing en stuifmeel voor insecten. Voor veel kevers, vlinders en nachtvlinders als het Vliegend Hert, Kleine Weerschijnvlinder en Grote IJsvogelvlinder is de zwarte populier een voedselbron. Het is een waardplant voor deze insectensoorten. Al deze insecten lokken weer vogels. En zijn geen vogelsoorten die speciaal op populierstammen leven maar spechten, kramsvogels en wielewalen hebben een voorkeur voor deze stammen met hun grillige bast.
Op de stam van populieren groeien veel mossen en korstmossen. Een aantal schimmel- en paddenstoelsoorten komt alleen op populieren voor, bv. de Witte Populierenzwam.
Het zal door veel streekbewoners gewaardeerd worden dat de karakteristieke bakenbomen deel blijven uitmaken van het rivierenlandschap. De ecologische waarde van de zwarte populier is groot en deze soort draagt zeker bij aan de biodiversiteit in zijn omgeving. Het is onduidelijk of deze ecologisch voordelen uitsluitend gelden voor de zwarte populier en of ze niet ook opgaan voor de Canadapopulier. Het DNA van de zwarte en Canadapopulier komt in hoge mate overeen door de vele kruisingen.

Natuurberichten

Laatste natuurberichten